Młodość i początki służby wojskowej (1901 – 1921)
Zdjęcie: Witold Pilecki (pierwszy z prawej) jako członek drużyny harcerskiej
Urodził się 13 maja 1901 roku w Ołońcu w północno-zachodniej Rosji w polskiej rodzinie szlacheckiej jako jedno z pięciorga dzieci. Jego dziadek został zesłany na Syberię za udział w Powstaniu Styczniowym. Młodość spędził w Wilnie, gdzie zamieszkał wraz z matką i rodzeństwem. Tam działał w nielegalnej organizacji harcerskiej. W czasie I wojny światowej Witold uczył się w szkole w Orle, gdzie założył zastęp harcerski. Do Wilna powrócił w 1918 roku. Tam kontynuował naukę w gimnazjum im. Joachima Lelewela. Na wieść o wycofaniu się wojsk niemieckich okupujących miasto i zbliżających się wojskach bolszewickich wstąpił do polskich oddziałów samoobrony. Później walczył w oddziale Wojska Polskiego dowodzonego przez braci Władysława i Jerzego Dąbrowskich. Walczył między innymi w Bitwie Warszawskiej
Okres międzywojenny
Zdjęcie: Dwór Pileckich Sukurcze koło Lidy
Na początku lat dwudziestych XX wieku Witold Pilecki kontynuował naukę. W 1921 roku zdał maturę. Rok później rozpoczął studia na Uniwersytecie im. Stefana Batorego. Nie skończył ich jednak z powodu problemów finansowych rodziny. W 1931 roku ożenił się z Marią Ostrowską i wraz z żoną zamieszkali w majątku niedaleko Lidy (obecnie na Białorusi). Tam angażował się w działalność społeczną, był między innymi naczelnikiem ochotniczej straży pożarnej. Założył kółko rolnicze i mleczarnię, której był prezesem. W wolnych chwilach pisał wiersze i malował. Do dziś zachowało się kilka jego obrazów. W 1938 roku za swoją pracę społeczną i zaangażowanie społeczne otrzymał Srebrny Krzyż Zasługi.
Kampania Wrześniowa 1939
Zdjęcie: Witold Pilecki w mundurze podporucznika Wojska Polskiego
W Kampanii Wrześniowej 1939 jako podporucznik dowodził Lidzkim I Szwadronem PW wchodzącym w skład 19 Dywizja Piechoty pod dowództwem gen. bryg. Józefa Kwaciszewskiego. Została ona rozbita 6 września w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego, a Witold Pilecki z innymi ocalałymi żołnierzami przedostał się przez Wisłę i został wcielony do 41 Dywizji Piechoty Rezerwowej jako zastępca komendanta kawalerii dywizyjnej. Jednak dywizja została rozbita 22 września, a część jej żołnierzy podjęła decyzję o przedostaniu się przez Węgry do Francji. Część żołnierzy, wśród których znajdował się Witold Pilecki, pozostała w kraju, by kontynuować walkę.
W Warszawie pod okupacją niemiecką
Zdjęcie Płonąca wieża Zamku Królewskiego w Warszawie – wrzesień 1939 rok.
Po klęsce wrześniowej Witold Pilecki przedostał się do Warszawy. Jego rodzina w obawie przed sowieckimi represjami również przedostała się na teren Generalnego Gubernatorstwa i zamieszkała w Ostrowi Mazowieckiej. W listopadzie 1939 roku grupa żołnierzy z podporucznikiem Pileckim i mjr. Janem Włodarkiewiczem stworzyła Tajną Armię Polską, która obejmowała swoim zasięgiem Warszawę, Siedlce, Lublin, Radom i Kraków. W 1941 roku organizacja podporządkowała się Związkowi Walki Zbrojnej, który w 1942 roku przemianowano na Armię Krajową. Wielu członków organizacji podziemnych działających na terenie okupowanej Polski zostało aresztowanych i osadzonych w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Już wtedy pojawiały się doniesienia o niemieckich zbrodniach popełnianych w tym miejscu.
Więzień Auschwitz
Zdjęcie: Obozowe zdjęcie Witolda Pileckiego
W 1940 roku Witold Pilecki postanowił dobrowolnie dostać się do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Okazją była łapanka na Żoliborzu. Wtedy został aresztowany i pod nazwiskiem Tomasza Serafińskiego dostał się do Oświęcimia jako więzień nr 4859. Podczas pobytu organizował obozowy ruch oporu i zbierał informacje o niemieckich zbrodniach. Podczas pobytu w obozie otrzymał awans na porucznika, co wskazuje, że cała akcja była zorganizowana w porozumieniu z dowództwem Związku Walki Zbrojnej. Pierwszą grupą konspiracyjną w Auschwitz była Tajna Organizacja Wojskowa. W miarę dołączania do niej kolejnych grup przemianowano ją na Związek Organizacji Wojskowych. Celem organizacji było umożliwienie aktywnej samoobrony, a – przy nadarzającej się okazji – nawet buntu więźniów.
Ucieczka z Auschwitz
Zdjęcie: Brama wjazdowa do Auschwitz
W 1943 roku Niemcy zaczęli uzyskiwać coraz więcej informacji o tworzonych w obozach koncentracyjnych organizacjach podziemnych. Postanowili więc przenieść tzw. „starych więźniów” z Auschwitz do innych obozów na terenie III rzeszy. Wiedząc o tym, Witold Pilecki wraz z Janem Redzejem i Edwardem Ciesielskim dokonali ucieczki w Wielkanoc, 27 kwietnia 1943 roku. Porucznik Pilecki rozpoczął wówczas starania o podjęcie przez Armię Krajową akcji uwolnienia więźniów z Auschwitz. Okazała się ona jednak niemożliwa, ponieważ wokół obozu skoncentrowane były liczne jednostki Wehrmachtu oraz siły policyjne. W samym obozie stacjonowała załoga składająca się z 3 tysięcy funkcjonariuszy SS. Po ucieczce Witold Pilecki kontynuował działalność konspiracyjną pod nazwiskiem „Romana Jezierskiego” i zaczął rozpowszechniać informacje na temat warunków obozowych. Otrzymał też awans na stopień rotmistrza.
Udział w Powstaniu Warszawskim
Po wybuchu Powstania Warszawskiego Witold Pilecki włączył się do walki jako szeregowy żołnierz. Walczył w Zgrupowaniu „Chrobry II”. Znalazł się w kompanii „Warszawianka” broniącej budynku Wojskowego Instytutu Geograficznego. Kiedy jednak zaczęło brakować oficerów, ujawnił swój stopień wojskowy. Został zastępcą dowódcy, a następnie dowódcą 2 kompanii I batalionu broniącej rejonu ulic Towarowej i Srebrnej ze składami Hartwiga. Po upadku Powstania dostał się do niewoli i trafił do obozu jenieckiego dla oficerów polskich Murnau w Bawarii. Przebywał tam do wyzwolenia obozu w 1945 roku. Po zakończeniu wojny został w lipcu 1945 roku przyjęty do II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych we Włoszech. Wraz z przyjęciem otrzymał urlop, który miał wykorzystać na przygotowanie się do powrotu do Polski..
Działalność konspiracyjna po zakończeniu wojny
Zdjęcie: Krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1954
W drugiej połowie października 1945 roku Witold Pilecki wyruszył do Polski razem z Marią Szelągowską, współpracownicą z okresu okupacji i Bolesławem Niewiarowskim, przyjacielem z walk powstańczych. Do Warszawy dotarł 8 grudnia. W styczniu 1945 roku rozwiązana została Armia Krajowa, co oznaczało, że działalność konspiracyjną przeciwko sowieckiej dominacji prowadzić będzie utworzona jeszcze w 1944 roku organizacja „NIE”. Jednak struktury tej organizacji zostały szybko ujawnione, przez co zaprzestała działalności. Jednocześnie w obawie przed represjami różne grupy wojskowe pozostawały w podziemiu, kontynuując walkę partyzancką. We wrześniu 1945 roku utworzony został Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość”. Trzon organizacji stanowiły pozostałości rozwiązanej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęła jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek i część oddziałów partyzanckich. Witold Pilecki przystąpił do tworzenia siatki konspiracyjnej w oparci o swoich współpracowników z czasów niemieckiej okupacji i zbierania informacji na temat nowych realiów w Polsce i komunistycznego terroru.
Aresztowanie i proces
Zdjęcie: Proces Witolda Pileckiego 1948 rok.
W roku 1947 nowe władze zaczęły odnosić coraz bardziej spektakularne sukcesy w walce z organizacjami podziemnymi. Witolda Pileckiego aresztowano 8 maja 1947 roku. W następnych dniach uwięziono jeszcze 23 osoby, z których tylko 7 zostało uznanych za niewinne i zwolniono. Rotmistrz Pilecki przesłuchiwany był przez: por. S. Łyszkowskiego, por. Krawczyńskiego, ppor. J. Kroszela, por. T. Słowianka, ppor. E. Chimczaka i por. S. Alaborskiego. Słynęli oni z okrucieństwa, więc po półrocznym przesłuchiwaniu i torturach udało im się skłonić więźnia do przyznania się do zarzucanych mu czynów. Oskarżono go o zorganizowanie na terenie Polski sieci wywiadowczej, przygotowywanie zbrojnego zamachu na grupę dygnitarzy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, przyjęcie korzyści majątkowej od osób działających w interesie obcego rządu, nielegalne posiadanie broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych, i posługiwanie się fałszywymi dokumentami. Wyrok skazujący na karę śmierci ogłoszono 15 marca 1948 roku, a jego wykonanie miało miejsce 25 maja 1948 roku.
Raport Pileckiego
Zdjęcie: rotmistrz Witold Pilecki
Raport Pileckiego zwany też Raportem Witolda stanowi – obok raportu Jana Karskiego – jedną z pierwszych relacji z obozu koncentracyjnego Auschwitz spisaną przez naocznego świadka, który dobrowolnie dał się aresztować, by tworzyć na terenie obozu struktury konspiracyjne. Autor systematycznie opisał w nim mechanizm eksterminacji podbitych narodów. Znajduje się tam opis wydarzeń i mechanizmów, których Pilecki był świadkiem podczas trzyletniego przebywania w obozie (1940 – 1943). Właściwie powstały trzy raporty pisane w różnych latach. Pierwszy z nich – raport „W” powstał wkrótce po ucieczce z obozu w 1943 roku. Raport „Teren S” został utajniony i stanowił opis ruchu oporu działającego na terenie Auschwitz. Ostatni raport powstał podczas pobytu Pileckiego we Włoszech w 1945 roku. W tym przypadku relacja została rozszerzona o własne komentarze. Raporty były nieznane w Polsce prawie do końca XX wieku. Po raz pierwszy opublikowano je w 2000 roku.